President Trump heeft miljardair Elon Musk gevraagd hulporganisatie USAID grondig te reorganiseren en kleiner te maken. Musk vergeleek dat op X met het “door de shredder halen” van het belangrijkste federale agentschap voor buitenlandse hulp, goed voor zo’n 40 procent van de humanitaire hulp wereldwijd.

“Dit is geen appel met een worm erin, het is gewoon een bol wormen. We moeten er helemaal van af, het is niet meer te redden”, oordeelde Musk. “We trekken de stekker eruit.”

Gevraagd naar de voorstellen van Musk zei Trump dat USAID door “radicale gekken” geleid wordt. “Die gaan we eerst verwijderen en dan nemen we een besluit.” Het Witte Huis suggereerde dat USAID meer geïntegreerd kan worden in het ministerie van Buitenlandse Zaken, “om het efficiënter te maken en te verzekeren dat de agenda van de president wordt gevolgd”.

Trump reageerde maar kort op de woorden van Musk:

Concrete stappen zijn er al genomen. De VS bevriest drie maanden lang miljarden aan buitenlandse hulp. Topfunctionarissen die niet met Musk wilden samenwerken, moesten vertrekken. Het USAID-hoofdkantoor werd afgegrendeld met politietape, de website ging offline en honderden medewerkers kunnen ineens niet meer inloggen. Buitenlandminister Rubio is aangesteld als voorlopig hoofd.

Het heeft nu al wereldwijd gevolgen, zegt Thea Hilhorst, hoogleraar humanitaire studies aan de Erasmus Universiteit. “In Ethiopië is het gezondheidszorgsysteem in één keer gesloten, in Myanmar staan tuberculosepatiënten op straat, in Sudan is er geen voedsel voor 800.000 mensen die een keer per dag soep kregen. Dit is een ramp van ongekende proporties.”

Visitekaartje van de VS

USAID werd in 1961 opgericht door president Kennedy om Amerikaanse hulp in het buitenland te stroomlijnen. Hij meende dat de VS “als rijk volk in een wereld vol armen” de morele verplichting had andere landen te helpen. Het hulpprogramma creëerde bovendien nieuwe afzetmarkten en schiep goodwill voor de VS tijdens de Koude Oorlog.

“USAID is eigenlijk het visitekaartje voor de VS wereldwijd”, vat Hilhorst het samen. “Door hulp ben je ook in gesprek met landen en kun je aan diplomatie werken. Hulp is dus eigenlijk ook een investering in vrede.”

De VS groeide zo uit tot de grootste speler in internationale hulpverlening. USAID had in 2023 een budget van 44 miljard dollar en was actief in 158 landen. In de loop der jaren ging er bijvoorbeeld geld naar malarianetten in Ethiopië, voedselhulp in Zimbabwe, mijnen ruimen in Vietnam, aardbevingsslachtoffers op Haïti, wederopbouw in Oekraïne en covid-testen voor Honduras.

Opeenvolgende Amerikaanse presidenten prezen het werk dat werd verricht. Ronald Reagan zorgde ervoor dat het budget anderhalf keer zo groot werd en George W. Bush noemde het werk essentieel voor het Amerikaanse buitenlandbeleid. “Door banen te scheppen, markten te creëren, de volksgezondheid te verbeteren en de democratie te helpen groeien wordt de wereld beter en het Amerikaanse volk veiliger.”

President Trump heeft er niet over uitgeweid wat zijn probleem is met USAID. Musk daarentegen twitterde vandaag voortdurend onbewezen beschuldigingen over USAID, zoals dat er veel geld aan de strijkstok zou blijven hangen en er geld zou zijn gegaan naar een Chinees laboratorium dat de bron zou zijn geweest van de covid-pandemie. “USAID is een criminele bende”, luidde zijn conclusie. “Eén grote zwendel.”

“Hoe weet hij dit? Hij is autofabrikant en zou ineens weten dat de humanitaire hulp niet efficiënt is? Dat gaat er bij mij niet in”, reageert Hilhorst. “Het is zonder meer waar dat er efficiëntieslagen gemaakt kunnen worden. Maar wat weet Musk daarvan? Waar is zijn bewijs? Ik hoor hem geen rapporten noemen.”

Het argument dat de miljarden voor ontwikkelingssamenwerking ook goed besteed kunnen worden aan het oplossen van binnenlandse misstanden, America first, noemt ze kortzichtig. “De wereld stopt niet bij je eigen grenzen. Behalve dat het gaat om solidariteit, vertaalt investeren in vrede en veiligheid in de rest van de wereld zich ook naar vrede en veiligheid in eigen land.”

Hilhorst waarschuwt dat zo’n abrupte verstoring van de wereldorde Amerika’s rivalen juist in de kaart speelt. “Dat geeft zoveel chaos in de internationale verhoudingen dat het de vraag is of de VS ermee geholpen is. Het geeft ook een vrijbrief aan China om betere banden te krijgen met landen waar de VS nu nog een goede relatie mee heeft.”